Çin'in Türkiye'de büyüyen gölgesi: İthalatta birinici, ihracatta on yedinciyiz Alman hükümetinin Hamburg Limanı hisselerinin bir bölümünü Çin devleti kontrolündeki Cosco şirketine satmak istediğinin ortaya çıkması, Pekin yatırımlarını bir kez daha tartışmaya açtı. DW Türkçenin haberine göre, Alman kamu yayın kuruluşları NDR ve WDR’nin geçen hafta yayınladığı habere göre Başbakanlık, sürece dahil olan altı bakanlığın itirazına rağmen satışı gerçekleştirmekte ısrarcı. Peki Çin yatırımları tüm dünyada neden tartışma konusu ve Türkiye’de durum ne? Çin Devlet Başkanı Şi Cinping tarafından ilk kez 2013’te ilan edilen Kuşak ve Yol girişimi, Pekin’in uluslararası arenada ayak izini büyütme çabasının en somut örneği olarak görülüyor. Çin, 2015 yılında bir eylem planı ile resmiyet kazanan girişim kapsamında şu ana kadar 130’dan fazla ülkeyle çeşitli yatırım ve ortaklık anlaşmaları imzalandı. Ancak özellikle Asya ve Afrika’da kâr etmeyen mega projeler ve muğlak ihale süreçleriyle Kuşak ve Yol, yıllar içinde tartışmalı bir hal aldı. Çin’in dış yatırımlarını arttırma, ülkeler arası bir ulaşım ve enerji ağı kurma hedefindeki girişim, “yoksul ülkeleri borçlandırarak tuzağa düşürme aracı” olarak görülüyor. Şi, geçen hafta tamamlanan Çin Komünist Partisinin 20’nci Ulusal Kongresi açılışında “Çin hegemonya ve yayılmacılık peşinde değil” diyerek kaygıları gidermeye çalışırken, Sri Lanka’dan Kenya’ya geniş bir coğrafyadaki olumsuz örnekler üzerine Kuşak ve Yol ile rekabete giren G7 ülkeleri son bir yılda 600 milyar dolar, Avrupa Birliği ise 300 milyar Euro’luk iki ayrı finansman programı açıkladı. ÇİN’İN TÜRKİYE’DEKİ YATIRIMLARININ HACMİ Türkiye, Çin ile Kasım 2015’te Kuşak ve Yol’a resmen katılım için bir anlaşma imzaladı. Metin, 2017’de TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi. Kuşak ve Yol ile artan yatırım iştağına karşın, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı verilerine göre Türkiye’deki toplam doğrudan yabancı yatırım stoğunun sadece yüzde 0,6’sı Çin sermayeli. Bu anlamda Çin, 2002’den beri toplam 1 milyar doların biraz üzerindeki tutarla, Türkiye’ye doğrudan yatırım yapan ülkeler listesinde Lübnan, Güney Kore ve İrlanda’nın ardından 23’üncü basamakta yer alıyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Çin, Türkiye’nin ithalatında ilk, ihracatında ise 17’inci sırada yer alıyor ve 2021’de toplam dış ticaret açığının yüzde 62’sinden tek başına sorumluydu. EN BÜYÜK YATIRIMLAR NELER? Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) raporuna göre İstanbul’da Ambarlı liman tesisleri içerisinde faaliyet gösteren Kumport konteyner limanı, Türkiye’deki en büyük ölçekli Çin yatırımı konumunda. İthal kömür yakıtlı Adana Yumurtalık’taki Hunutlu Termik Santrali bir diğer büyük Çin yatırımı. Yaklaşık 1,7 milyarlık yatırımın finansmanını da Çinli bankalar sağladı. İklim hedefleriyle çeliştiği için eleştirilen santral, yakın zamanda faaliyete geçti. Yapımı tamamlandığında Çin, yurt dışında artık yeni termik santral inşa etmeyeceklerini açıklamıştı. Çinli e-ticaret devi Alibaba, 728 milyon dolara alışveriş sitesi Trendyol‘u satın almıştı. Ayrıca Huawei, ZTE, Xiaomi gibi telefon üreticilerinin de Türkiye’de yatırımları bulunuyor. ÇİN’İN BANKACILIKTAKİ YATIRIMLARI Dünyanın piyasa değeri ve toplam varlıklar açısından en büyük bankası ICBC, Tekstilbank’ı satın alarak Mayıs 2015’te Türkiye piyasasına girdi. Çin’in bir diğer büyük bankası Bank of China ise 2017’den beri Türkiye'de faaliyet gösteriyor. Çinli bankalar, 1915 Çanakkale Köprüsü ve Hunutlu Termik Santrali projelerinin finansmanına katıldı. Ayrıca Çin öncülüğünde kurulan Asya Altyapı Yatırım Bankası (AIIB) Tuz Gölü Doğalgaz Depolama Projesi’ne 600 milyon dolar finansman sağladı. Bu, AIIB’nin bugüne dek tek bir proje için sağladığı en büyük kaynak oldu. Öte yandan İstanbul’daki Yavuz Sultan Selim Köprüsü ve Kuzey Marmara Otoyolu’nun yüzde 51’inin altı Çin şirketinden oluşan bir konsorsiyuma satışının iptali, Türkiye’deki Pekin yatırımları açısından en güncel gelişme sayılabilir. 2019’da başlayan görüşmeler 2021’in ikinci yarısında bir anlaşma olmadan noktalandı. Türkiye-Çin Halk Cumhuriyeti Ekonomik İlişkileri Ticari Veriler: YILLAR İHRACAT İTHALAT HACİM DENGE 2015 2,41 24,86 27,27 -22,45 2016 2,32 25,44 27,76 -23,12 2017 2,93 23,37 26,30 -20,43 2018 2,91 20,71 23,63 -17,80 2019 2,58 18,49 21,08 -15,90 2020 2,86 23,02 25,88 -20,15 2021 3,7 32,2 35,9 -28,5 ÖNEMLİ DÖNÜM NOKTALARI VE BİLGİLER Başlıca İhraç Ürünlerimiz: Mermer ve traverten, diğer kıymetli metal cevherleri ve konsantreleri, kurşun, krom, bakır, demir, çinko, tabii borat cevherleri, bor oksitleri ve borik asitler Başlıca İthal Ürünlerimiz: Hücresel/diğer kablosuz ağlar için telefonlar, otomatik bilgi işlem makinaları ve üniteleri, ses-görüntü ve diğer bilgileri almaya, çevirmeye ve vermeye yarayan araçlar, kompresör, konvertör İkili ticaret hacminde ilk kez 1 milyar ABD Doları’nın aşıldığı 2000 yılından bu yana ticari ilişkilerimizde önemli ivme kaydedilmiş olmakla birlikte, ticaret açığımız devam etmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) 2021 itibarıyla dünya genelinde ikinci büyük ticari ortağımızdır. Türkiye-ÇHC 16. Dönem Karma Ekonomik Komisyon (KEK) Toplantısı 27 Eylül 2009 tarihinde Pekin'de düzenlenmiştir. Türkiye-ÇHC İş Konseyi 1992 yılında kurulmuştur. Türk gıda ve tarım ürünlerinin Çin’e ihracatının artırılmasına yönelik çalışmalar sürdürülmektedir. Halihazırda ülkemizden Çin’e yoğunluklu olarak meyve, hayvansal ve bitkisel katı ve sıvı yağ, antepfıstığı, hububat, un, nişasta ve müstahzarları, su ürünleri ve süt ürünleri ihracatı yapılmaktadır. Türkiye, Çin‘den Avrupa’ya uzanan kuzey hattını tamamlayıcı bir nitelik taşıyan ve Çin ile Avrupa arasında ilave bir bağlantı koridoru açan “Trans-Hazar-Orta Koridor” projesini hayata geçirmeyi hedeflemektedir. ÇHC’nin “Kuşak ve Yol" girişimini ülkemizin "Orta Koridor" projesiyle uyumlaştırmak amacıyla iki ülke arasında 2015 yılında Mutabakat Muhtırası imzalanmıştır. Bu kapsamdaki işbirliğinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar sürmektedir. “Orta Koridor” projesinin en önemli bileşenlerinden biri olan Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattı, 2017’de faaliyete geçmiş olup, her geçen gün işlerliği artmaktadır. Türkiye-Çin istikametindeki ilk doğrudan yük treni seferi, “Orta Koridor” güzergahını kullanarak Aralık 2020’de gerçekleştirilmiştir. 2018 yılı “Çin’de Türkiye Turizm Yılı” olarak kutlanmış, bu vesileyle çeşitli etkinlikler düzenlenmiştir. 2018 yılında Çin’den ülkemize gelen turist sayısı % 60 artışla 394 bine ulaşmış, 2019 yılında 565 bini aşmıştır. Pekin’de 2021 Mayıs ayında Yunus Emre Enstitüsü açılmıştır.